Poetin contra Oekraïne: 3 visies

Genuanceerd denken lastig omdat er met veel rekening gehouden moet worden én we niet alles te weten komen

Wie op zaterdag 17/9 bij De Standaard het interview door Steven De Foer las met de kritische Amerikaanse denker Noam Chomsky (93) en zijn Indiase collega Vijay Prashad (55) – een ‘marxistische historicus en journalist’ met wie Chomsky samen een boek schreef: “Terugtrekken! De VS na de afgang in Irak, Afghanistan en Libië” – zal zich wel eens in de haren gekrabd hebben. Chomsky en Prashad zijn niet mals voor al de oorlogsmisdaden die de V.S. in naam van democratie en vrijheid wereldwijd al hebben aangericht. Vandaar deze DS-titel: ‘De oorlogsdaden van Amerika doen die van Poetin verbleken’ | De Standaard

Visie 1: Chomsky en Prashad: onderhandel een vrede met Poetin

Beide heren gaven tal van voorbeelden zoals daar zijn de vreselijke bombardementen jarenlang op Indochina (Vietnam, Laos en Cambodja) plus de desastreuze Amerikaanse ‘tussenkomsten’ in Irak, Libië en elders. Zelfs ‘isolationist’ Trump ging zich te buiten aan het gooien van de zwaarste bom tot nu toe: “Een bom van 11 ton op Afghanistan (in 2017, op ‘IS-grotten’ in het oosten, red.). De moeder van alle bommen, het zwaarste niet-nucleaire wapen dat ooit gebruikt is tegen mensen.”

Voor Trump is Chomsky overigens bijzonder vernietigend: “Trump is de enige figuur die ik ken in de wereldgeschiedenis die zo openlijk en toegewijd heeft gewerkt aan de vernietiging van het menselijk bestaan op de aarde. Zijn klimaatbeleid was verbijsterend: het gebruik van de allerschadelijkste fossiele brandstoffen maximaliseren, alle reglementering afschaffen die de gevolgen van klimaatverandering probeert te remmen. En op militair gebied heeft hij de verdragen tussen Reagan en Gorbatsjov opgezegd, terwijl die het risico op een wereldoorlog aanzienlijk hebben verminderd, net als het Open Skies-verdrag dat nog van Eisenhowers tijd dateerde. Als hij vijf dagen langer had geregeerd, had hij ook het nucleaire wapenakkoord Start de nek omgedraaid. Ondertussen verhoogde hij de globale moordcampagne met drones, en dan heb ik het nog niet over zijn rol in het vernietigen van het milieu. Zo’n destructief palmares kan geen enkele wereldleider voorleggen.” Dan vergat Chomsky nog hoe Trump de coronapandemie in de V.S. mismeesterde met honderdduizenden Amerikaanse overlijdens tot gevolg.

Maar het was niet de bedoeling van Chomsky en Prashad aan te tonen wie nu eigenlijk de ergste schurken zijn – ‘Amerikanen’ of ‘Russen’ – maar wel om vraagtekens te plaatsen bij de oorlog om Oekraïne.

Na het interview gelezen te hebben, kan je de essentie van het Amerikaans optreden in de wereld wellicht best zo samenvatten: de V.S. streven er altijd en overal naar om een zo groot mogelijk deel van de wereld in hun ‘invloedssfeer’ te brengen, zodat hun bedrijven er zoveel mogelijk winst kunnen maken. Iets wat je overigens maar in mindere mate ook van Rusland of China kan zeggen. Als grootste militaire macht willen de V.S. die zeggenschap ook militair afdwingen, al mislukt dat wel eens. Maar ook aan verloren oorlogen weet het Amerikaans militair-industrieel complex goed te verdienen.

Dat doet het nu ook aan de oorlog tegen Rusland om Oekraïne. Volgens Chomsky en Prashad dreven de V.S. eerder door hun oorlogsvoering in Irak en Afghanistan, Europa in de gas-armen van Rusland maar wilden ze vervolgens dat Europa van dat Russisch gas afzag. Vandaar de jarenlange Amerikaanse pressie tegen de Nordstream-pijpleiding. De V.S. wilden ook de groeiende integratie van Europa en Rusland tegenhouden.

Door de spanning om Oekraïne op te drijven – men had Poetin garanties kunnen geven dat Oekraïne een neutrale status zou behouden en niet bij de NAVO komen – zetten de V.S. mee het mechanisme in gang waardoor Poetin finaal de inval deed in Oekraïne, waar dan toch deels de bakermat van Rusland ligt.

Vervolgens gingen de V.S. net als Groot-Brittannië volop Oekraïne bewapenen en eisten ze dat ‘Europa’ meedeed, ook als het daardoor van Russisch gaf afgesloten werd en in de huidige spiraal van energie-verarming belandde. Iets waar de meeste Europeanen komaf mee willen maken door wel te onderhandelen over een vredesovereenkomst. Chomsky: “Volgens de laatste peiling die ik zag (dit interview werd een tiental dagen geleden afgenomen, voor de Oekraïense opmars, red.) vindt driekwart van de Duitsers dat er onmiddellijk onderhandelingen moeten beginnen om de oorlog te beëindigen.”

Maar daar willen de V.S. niet van weten: ze willen Rusland op de knieën, ook al houdt een verzwakking van Rusland in – en dat kwam in het interview niet aan bod – dat daardoor de greep van Xi Jinpings China op Rusland en zijn bodemrijkdommen nog groter wordt. Als de situatie zich effectief zo ontwikkelen zal, kan je de Amerikaanse houding ook nog kortzichtig en schadelijk voor het Amerikaans belang noemen, want de grote wereldconcurrent China versterkend.

Chomsky vindt de “meegaandheid van de Europese leiders” “onbegrijpelijk, want de Europese bevolking draagt de gevolgen, terwijl Amerikaanse producenten van fossiele brandstof fortuinen verdienen, net als onze” (de Amerikaanse) “militaire industrie.”

Ook Chomsky veroordeelt het Russisch optreden als “een brutale invasie. De vraag is wat we daaraan doen. Gaan we trachten deze vreselijke oorlog met al zijn neveneffecten – dramatische hongersnood in Afrika, een enorme klap voor het gevecht tegen de klimaatverandering, een reëel risico op een kernoorlog – zo snel mogelijk trachten te beëindigen? Of stemmen we in met wat inmiddels ook het officiële Navo-standpunt is, dat we vooral Rusland willen verzwakken?”

Chomsky wordt beangstigd door dat Amerikaanse doel: “Rusland blijft wel een grootmacht met kernwapens. Als je met zo’n land ruzie krijgt, moet je sober, koelbloedig en omzichtig handelen. Poetin een uitweg laten, niet de inzet nog eens vergroten.”

Chomsky oogst wel kritiek. Zo bv. van vier Oekraïense professoren die hem verweten, “de wil van het Oekraïense volk volkomen te negeren”.

Maar is het die wil die de V.S. drijft ? Of gaat het niet voor al de eigen belangen ?

Is het anderzijds “niet naïef”, zo vroeg Steven De Foer, “nog te willen onderhandelen met een machtshongerige would-be-tsaar?”

Maar als we zo redeneren, met wie kan je dan wel nog praten ? Tja, waarom zelfs met de V.S. gezien wat dat land al uitspookte én zijn onbetrouwbare want soms drastisch veranderende leiding ? (Gedenk Trump.)

Welke risico’s lopen we door niet te onderhandelen ? Chomsky: “Gaan we echt riskeren dat Poetin uit pure wanhoop en wrok wapens inzet waarmee hij heel Oekraïne in puin kan leggen? Ik vind geen woorden om te beschrijven hoe onverantwoord dat is, je zet de toekomst van de wereld op het spel. Verbijsterend en immoreel.”

Dat we Poetin moeten verzwakken om de democratie in Rusland een kans te teven, vindt Prashad ook maar niets: “Het is een arrogant idee dat je vanuit het buitenland kunt helpen een goede democraat te installeren in Moskou.”

Tot daar één klok. Een andere is die van de Sloveen Slavoj Zizek; bij Wikipedia voorgesteld als “socioloog, filosoof, psychoanalyticus, communist en cultuurcriticus.” Van hem bracht De Standaard op 23 juni een opiniestuk: Pacifisme is niet het antwoord | De Standaard

Visie 2: Zizek: “Pacifisme is niet het antwoord”

Volgens Zizek is het tijd om wakker te worden en de brutale werkelijkheid te zien. Als men Poetin zijn imperialistische agenda laat realiseren wordt niet alleen Oekraïne bedreigd maar onder andere ook Finland en de Baltische staten, alsook sommige Centraal-Aziatische staten die Zizek nog vergat te vermelden.

Waarom was Poetin kwaad over de Scandinavische landen Zweden en Finland die nu ook lid willen worden van de Navo? Zizek: “De controle van de Arctische doorvaart, dat is wat er op het spel staat. Door de explosieve ontwikkeling van China, Japan en Zuid-Korea zal de belangrijkste transportroute ten noorden van Rusland en Scandinavië lopen. Dat is het strategische plan van Rusland om te profiteren van de klimaatopwarming: de belangrijkste route ter wereld controleren, Siberië ontwikkelen en Oekraïne onder de knoet houden. Rusland krijgt dan zo’n groot deel van de voedselproductie in handen dat het de hele wereld kan chanteren. Dat is de economische realiteit achter Poetins imperialistische droom.”

Zizek hemelde vervolgens het Oekraïens verzet op: “het riskeert het onmogelijke en tart pragmatische berekeningen. Het minste wat we de Oekraïners verschuldigd zijn, is onze volwaardige steun en daarvoor hebben we een sterkere Navo nodig maar niet als verlengstuk van het Amerikaans beleid.”

En hij vervolgde: “Door de Amerikaanse strategie om terug te slaan via Europa, wordt Europa zelf het slagveld tussen de VS en Rusland, wat kan uitdraaien op een compromis ten koste van Europa. Er zijn twee manieren om daaraan te ontkomen: spelen met neutraliteit – vragen om problemen – of een onafhankelijke speler worden.”

Waarna Zizek een bepaalde linker- én rechterzijde bekritiseerde: “Terwijl stemmen op links betogen dat de oorlog vooral in het belang is van het industrieel-militaire complex van de Navo, is dit hun ware boodschap aan Oekraïne: jullie zijn het slachtoffer van een brutale agressie, maar reken niet op onze wapens, want daarmee spelen jullie in de kaart van het industrieel-militaire complex. De verwarring leidt tot vreemde bedgenoten, zoals Henry Kissinger en Noam Chomsky.” Die politieke tegenpolen bepleitten onlangs dat “Oekraïne delen van zijn grondgebied opoffert. Dat soort ‘pacifisme’ houdt alleen steek als we negeren dat deze oorlog niet over Oekraïne gaat, maar kadert in een poging om onze gehele geopolitieke situatie te veranderen. Het doel is de ontmanteling van de Europese eenheid, wat niet alleen de betrachting is van Amerikaanse conservatieven en Rusland, maar ook van extreemrechts en -links in Europa.”

Zizek vreest dat een oorlogsmoe, door inflatie en stijgende energiekosten verlamd “Europa de facto opgesplitst wordt in een Amerikaanse en een Russische invloedssfeer. Europa wordt dan zelf het slagveld van een eindeloze oorlog.”

Voor Zizek kan “je niet links zijn zonder achter Oekraïne te staan.” (…) Oekraïne beweert dat het vecht voor Europa, en Rusland beweert dat het vecht tegen de unipolaire westerse hegemonie. We moeten beide claims verwerpen. En hier wordt het onderscheid tussen rechts en links zichtbaar. Vanuit rechts standpunt strijdt Oekraïne voor de Europese waarden tegen niet-Europese autocraten; vanuit links standpunt strijdt Oekraïne voor een vrije wereld, met daarin ook vrijheid voor de Russen zelf. Daarom klopt het hart van de ware Russische patriot voor Oekraïne.”

Visie 3: Zoeken naar alles wat we ‘missen’ en de essentie

Zoals in de ondertitel van dit editoriaal gesteld, is genuanceerd denken over een aan de gang zijnde oorlog lastig omdat er met veel rekening gehouden moet worden én we niet alles te weten komen. Wat weten we bv. van wat zich afspeelt in de hoogste machtscenakels van Moskou, Washington en Peking ? We worden ook continu door alle betrokkenen ‘bewerkt’ met voorstellingen die hun standpunt promoten.

We moeten er dus continu werk van maken om én de praatjes te doorzien, én met zowat al het relevante rekening te houden plus op zoek te gaan naar wat we nog missen.

Eén aspect dat in de hierboven vermelde standpunten van Chomsky, Prashad en Zizek bv. niet aan bod kwam is de aversie in Oost-Europa tegen de eeuwenoude ‘bemoeienissen’ van Rusland. Denk bv. aan de traumatische ‘Poolse delingen’. Wikipedia: “Met de Poolse Delingen (1772, 1793 en 1795) verdeelden Rusland, Oostenrijk en Pruisen onderling in drie stappen het sterk verzwakte Pools-Litouws Gemenebest, dat daardoor in 1795 van de Europese kaart verdween.”https://nl.wikipedia.org/wiki/Poolse_Delingen

Ook Finland en het Balticum werden opgeslokt door Rusland; de drie Baltische staten later ook nog eens door de Sovjetunie. Die Sovjetunie viel militair binnen in Hongarije (1956) en Tsjechoslowakije (1968) toen die landen probeerden onder het door het Rode Leger na WO II opgelegde stalinistische juk uit te geraken. In 2008 viel Rusland Georgië binnen en in het oosten van Moldavië steunt het sinds 1990 het separatistische Transnistrië. Om van de bemoeienissen van Rusland met de Centraal-Aziatische republieken nog te zwijgen. Zo leeft bv. in Kazachstan de vrees dat Poetin het traditioneel Russisch sprekende gebied van Noord-Kazachstan wil annexeren.

Geen wonder dat zoveel door Rusland bedreigde Oost-Europese landen recent bij de NAVO wilden aansluiten om als naties te kunnen blijven bestaan in de schaduw van de “Russische beer”: van Zweden en Finland langs Oekraïne en Moldavië tot Georgië.

Een ander punt: de Verenigde Staten hebben zoals Chomsky niet ophoudt te verkondigen, wereldwijd veel miserie aangericht maar hoe anders zouden ze aan zo’n sterk imago geraken dan doordat ze ook positieve dingen verwezenlijkten ? Zo hebben de V.S. West-Europa van het nazisme bevrijd en Azië van het Japans imperialisme. Ze hielpen bovendien hun vroegere aartsvijanden nazi-Duitsland en keizerlijk Japan er economisch weer bovenop. Zuid-Korea dan weer hebben ze behoed voor het ‘honger-communisme’ op zijn Noord-Koreaans. Ook stonden de V.S. vaak aan de kant van zich van het kolonialisme bevrijdende landen. Uiteraard om de plaats te kunnen innemen van de vroegere Europese kolonisatoren. Maar toch. Finaal spreekt ook de westerse ideologie van democratie, vrije meningsuiting, rechtsstaat, mensenrechten én economische vooruitgang wereldwijd honderden miljoenen mensen zo sterk aan dat ze naar het Westen (V.S., Canada, Europa, Australië …) emigreren willen. Wie wil er daarentegen emigreren naar Rusland of China ?

Een Russische overwinning op Oekraïne zou ook een overwinning betekenen voor de dictatoriale systemen van Rusland en China op de semi-democratische van het Westen.

Maar door de recente Oekraïense offensieven ziet het er niet naar uit dat Poetin nog winnen kan. In een opiniestuk van 17 september bij De Standaard ( IJlen van de oorlogskoorts | De Standaard) werden die overwinningen dan wel als propaganda voorgesteld, maar op zondagavond 18/9 wees De Standaard er op dat Poetins Chinese en Indiase bondgenoten hem “stilaan in de steek laten”. Dominique Minten schreef dat terwijl het Oekraïense leger nog altijd terreinwinst boekt, Poetin “militair, diplomatiek én economisch steeds meer in de knoei raakt.” Ook “de 22ste bijeenkomst van de Shanghai Cooperation Organisation – het belangrijke veiligheidsoverleg van Centraal-Aziatische landen en Rusland – is uitgedraaid op een teleurstelling voor Poetin. De twee landen die cruciaal zijn voor het economische overleven van Rusland – China en India – namen afstand van de oorlog. President Xi liet verstaan dat hij er steeds meer vragen bij heeft en de afwijzing van de Indiase ­premier was nog duidelijker. ‘Dit is geen tijd voor oorlog’, vertelde Narendra Modi aan Poetin. De kritiek was duidelijk en pijnlijk.” Ook bondgenoten Xi en Modi laten Poetin stilaan in de steek | De Standaard

Ondertussen zakt de Russische economie verder weg, raakt het Russisch leger door zijn materiaal én zijn kannonnenvoer-soldaten heen en “groeit de onrust in de achtertuin. Niet alleen tussen Azerbeidzjan en Armenië braken vorige week weer gevechten uit, ook in de grensstreek tussen Tadzjikistan en Kirgizië wordt zwaar gevochten. De onrust is een teken dat de militaire positie van Rusland verzwakt is.” (In Kirgizië zijn al 140.000 mensen op de vlucht, meldde Deutsche Welle op zondag: Opferzahl im kirgisisch-tadschikischen Grenzkonflikt steigt | Aktuell Asien | DW | 18.09.2022 )

Vraag is nu of één en ander niet zal maken dat Poetin in Oekraïne echt ‘smerige’ wapens zal inzetten: chemische of nucleaire. De Amerikaanse president Joe Biden waarschuwde Poetin daar op zondag voor: dan wordt Rusland nog meer een ‘paria’. Hopelijk zullen Poetins Indiase en Chinese ‘vrienden’ hem dat ook duidelijk maken.

“Het beste antwoord op dictators: democratische welvaartsstaten”

Aan de Westerse politici is het ondertussen om onverwijld hun energiebevoorrading te heroriënteren zodat de bevolking van het ‘vrije Westen’ niet massaal zal vallen – zoals nu weer dreigt in Italië - voor extreem-rechtse of extreem-linkse demagogen die de onvrede capteren van de bevolking over het wat Europa betreft onvoorbereid ten oorlog trekken tegen Rusland. Dat we 30 jaar na het einde van de vorige, in een nieuwe ‘Koude Oorlog’ zitten, is duidelijk. Eentje die bij momenten tegelijk heel koud (in de woningen) én heel warm (op de slagvelden) dreigt te worden. En ondertussen moet er ook nog een oorlog gevoerd worden tegen de klimaat- en algemene planetaire verloedering.

“Het beste antwoord op dictators zijn sterke regeringen en sterke democratische welvaartsstaten” stelde Vooruit-minister Frank Vandenbroucke in De Standaard van 10 september. Staten die solidariteit weten te organiseren.

Aan de politici én de burgers van vandaag en morgen om zulke staten te belichamen. En hoe absoluut donkere periodes ook het beste in de mens kunnen mobiliseren, daar gaf VDB ook een voorbeeld van: “Het is niet toevallig dat de sociale zekerheid helemaal is uitgebouwd na de Tweede Wereldoorlog, na al dat enorme verdriet en miserie. (…) Een samenleving die door een zware crisis is gegaan weet dat solidariteit nodig is.”

Kop op. Rug rechten. Er iedere dag het beste van maken. Met de blik ver vooruit, want wat we vandaag goed of slecht doen, kan eeuwen doorwerken. Dus zeker niet teveel kinderen er nog bijmaken …

Jan-Pieter Everaerts

Deze bijdrage verscheen eerder in het ezine De Groene Belg nummer 2398. Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.">Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.