Tegen 2050 moet elk gebouw in Vlaanderen klimaatneutraal zijn. Dat betekent: 100.000 energierenovaties per jaar. Ondanks de bestaande premies heeft 40% van de Vlaamse woningeigenaars te weinig geld om er überhaupt aan te beginnen. Een studie van het onderzoeksbureau Climact, in opdracht van Bond Beter Leefmilieu formuleert oplossingen: drie recepten voor voorfinanciering. Daarmee kan de overheid het renovatietempo kostenefficiënt opdrijven, energiearmoede bestrijden en de afhankelijkheid van gas afbouwen, te beginnen bij de slechtst geïsoleerde woningen (energielabels E en F). 

Om haar ambitie van 100.000 renovaties per jaar te halen, riep de Vlaamse overheid premies en renteloze leningen in het leven. Die aanpak botst op z’n grenzen (de renovatiegraad is drie keer te laag) en ze creëert een mattheuseffect: de premies komen vooral terecht bij mensen die ook zonder subsidies al een renovatie zouden uitvoeren. Dat is kwistig en inefficiënt omspringen met overheidsgeld, terwijl we elke euro nodig zullen hebben om deze herculestaak af te ronden voor 2050. 

Om aanspraak te maken op het bestaande lening- en premiestelsel, zal een gezin maandelijks een extra bedrag moeten afbetalen. Dat is geen optie voor maar liefst 40% van de woningeigenaars in Vlaanderen, wat neerkomt op zo’n 800.000 huishoudens. Het gaat om mensen die al in energiearmoede zitten, er dreigen in terecht te komen of maar een beperkt bedrag kunnen sparen op het einde van de maand. De overheid zou in de eerste plaats die dubbele uitdaging moeten aanpakken. Bij die kwetsbare groep is er naast een ecologische ook een enorme sociale winst te boeken: het zijn de mensen die in de slechtst geïsoleerde woningen leven, die geconfronteerd worden met torenhoge energierekeningen. Bovendien vormt een lekkende, koude, vochtige woning een aanslag op de fysieke en mentale gezondheid van mensen. 

Renovatie voor 57.000 kwetsbare gezinnen

De overheid moet dus dringend met nieuwe recepten komen om het renovatietempo aan te zwengelen, te beginnen bij mensen die vandaag buiten de premiesystemen vallen. “Er is geen passe-partoutoplossing voor alle huishoudens, maar met op maat gemaakte voorfinanciering kan elke Vlaming in een gezonde energie-efficiënte woning leven tegen 2050”, vertelt Angelos Koutsis van Bond Beter Leefmilieu. 

“In de studie die we door Climact lieten opstellen, formuleren we een gesegmenteerde aanpak bestaande uit drie hoofdmogelijkheden om voorfinanciering te voorzien. Hoe kwetsbaarder de groep, hoe sterker de ondersteuning. Voor wie iets van eigen middelen heeft, is een beperkte ondersteuning vaak al voldoende, bijvoorbeeld via een renteloze langetermijnlening. Anderen kunnen hun lening afbetalen door te besparen op de energiefactuur na renovatie. Voor huishoudens die lijden aan energiearmoede is een bullet lening - een lening die men slechts bij overdracht van de woning moet aflossen - dan weer een oplossing. Door te kiezen voor een gesegmenteerde aanpak, vermijden we dat de factuur voor de overheid onbetaalbaar wordt. In totaal kunnen we op deze manier 57.000 kwetsbare gezinnen per jaar helpen naar een energiezuinige gezonde woning (een fossielvrij EPC-label A) tussen nu en 2030. Het kostenplaatje voor de overheid is, met deze aanpak, maar liefst 72% goedkoper dan wanneer we dezelfde renovatiedoelstelling willen halen met bijvoorbeeld één premie die alle renovatiekosten moet dekken”, besluit Koutsis.

Tegelijk is de winst voor milieu en klimaat duidelijk: met deze aanpak daalt het Vlaamse gasverbruik met 3,47 TWh, voor stookolie is er een vermindering van 2,39 TWh - of 1,5 miljoen vaten olie per jaar. De totale Vlaamse energievraag voor verwarming zou afnemen met 13,4%. Resultaat: de uitstoot van CO2 daalt met 1,04 Mton, dat is vergelijkbaar met de uitstoot van ongeveer 500.000 wagens gedurende 1 jaar.

Recepten voor voorfinanciering 

Lina* (27) en haar vriend hebben recent een klein huis gekocht dat slecht geïsoleerd is. Ze hebben allebei een vast inkomen, maar de geëxplodeerde energieprijzen van de voorbije maanden hebben ze niettemin sterk gevoeld. Ze zouden fors geholpen zijn met een renovatie. Maar: ze kunnen niet genoeg geld opzij zetten. Op het einde van de maand kunnen ze € 170 sparen, jammer genoeg is deze afbetalingscapaciteit onvoldoende om een renteloze lening van 25 jaar aan te gaan voor € 60.000, oftewel € 200 per maand. Voor Lina kan een renteloze lening met een afbetalingstermijn tot 30 jaar soelaas bieden, daardoor moet ze ongeveer 20% minder per maand afbetalen. Bovendien kan ze na de renovatie genieten van een gehalveerde energierekening.

Patricia* (59) en haar volwassen zoon en dochter wonen in een appartement dat slecht geïsoleerd is. Ze hebben een hoog energieverbruik, en dat hebben ze de voorbije maanden geweten. Daardoor is er geen reserve om zelf de renovatie voor te schieten en de premies van Vlaanderen te gebruiken. Gezien haar leeftijd is ook een langetermijnlening geen optie. Maar: na de renovatie zou hun energieverbruik wel flink dalen. Patricia komt in aanmerking voor on bill financing: ze betaalt elke maand enkel af wat ze bespaard heeft op haar energiefactuur, de afbetaling van de renovatie hangt vast aan de meter. Op termijn kan die dan zo overgedragen worden aan een nieuwe eigenaar. 

Herman* (42) leeft in energiearmoede en heeft geen spaargeld. Via de energierekening een renovatie financieren kan niet, want hij verwarmt z’n woning nu al amper. Na een energetisch renovatie zal Herman eindelijk zijn woning menswaardig kunnen verwarmen, maar hij zal jammer genoeg de energiefactuur niet significant genoeg zien dalen voor on bill financing. Voor Herman kan enkel een bulletlening een oplossing bieden. Herman betaalt die lening terug bij eigendomsoverdracht van de woning. Zijn gerenoveerde huis zal namelijk meer waard geworden zijn. Bij Herman is er naast de klimaatwinst ook belangrijke sociale en maatschappelijke winst: Herman zal de komende jaren in een gezonde, verwarmde woning kunnen leven. 

Marshallplan voor alle renovaties nodig

Door de slechtst geïsoleerde woningen eerst aan te pakken en kwetsbaarste huishoudens te ondersteunen, boekt Vlaanderen de grootste sociale winst en klimaatwinst. Het is duidelijk dat Vlaanderen hier prioriteit aan moet geven - en de schaarse middelen hier moet investeren.

“De Vlaamse regering moet met deze doorrekende recepten aan de slag als ze de Vlaamse renovatiedoelstelling voor 2050 mogelijk wil maken. Anders dreigt dit volledig onbereikbaar te blijven. Ook voor minister Dalle, bevoegd voor armoedebestrijding, zou deze studie een eyeopener moeten zijn”, besluit Angelos Koutsis van BBL.

Tot slot benadrukt BBL dat ook de renovatiesnelheid omhoog moet voor de 60% overige woningeigenaars, die een energierenovatie wél kunnen betalen. De voordelen zijn ook voor deze groep legio: een lagere energiefactuur, minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, een hogere verkoopwaarde voor de woning en een gezonder en comfortabeler huis. Voor deze groep moet de overheid een ambitieus verplichtend kader voorzien.

* we gebruikten fictieve namen om de recepten te verklaren
** deze studie kwam tot stand met dank aan hoofdsponsor vdk bank

lees de samenvatting van de studie